واریکوسل
واریکوسل زمانی اتفاق می افتد که رگ های موجود در کیسه بیضه (pampiniform venous plexus)، به دلیل اختلال در خونرسانی بزرگ می شوند، اما بدلیل نقص در دریچه های این عروق جریان گردش خون به بیضه کاهش می یابد.
این اختلال منجر به کاهش تولید و کیفیت اسپرم شود که در برخی موارد می تواند باعث ناباروری مردانه و کوچک شدن بیضه ها شود.
این بیماری بسیار شایع است و ۱۵ درصد از مردان بزرگسال و ۲۰ درصد از نوجوانان را درگیر می کند.
اما در مردان مبتلا به ناباروری اولیه میزان شیوع واریکوسل به حدود 35 تا 44 درصد می رسد.
اما بیشترین شیوع سنی این اختلال در آقایان ما بین پانزده تا بیست و پنج سال (در سنین بلوغ) می باشد.
زیر 10 سال بندرت دیده می شود.
واریکوسل عمدتا یک سمت (سمت چپ) را درگیر می کند که به علت یکسان نبودن آناتومی سمت راست با چپ است.
چرا که ورید تستیکولار چپ در بیضه چپ حدود 10 سانتی متر بلندتر بوده و بطور مستقیم به ورید ونا کاوا تحتانی (the inferior vena cava) ریخته می شود. ولی ورید تستیکولار راست که به آن ورید the right internal spermatic vein می گویند به ورید کلیوی راست (into the right renal vein) ریخته شده و کوتاه تر است
به ندرت واریکوسل در هر دو بیضه رخ می دهد اما امکان آن صفر نیست.
همچنین باید گفت همه ی انواع واریکوسل ها نمی توانند بر تولید اسپرم تاثیر گذارند.
واریکوسل، اختلالی است که اصولا با درد همراه نیست.
علت بروز واریکوسل به طور قطعی مشخص نیست و نمی توان آن را اختلال جدی در نظر گرفت، اما عوارض ناشی از آن می تواند زمینه ساز مشکلات باروری باشد که در صورت بروز عوارض جراحی در نظر گرفته می شود.
آناتومی بیضه
ابتدا قبل از آنکه وارد بحث بشویم یک توضیح مختصری در مورد ساختار بیضه داده می شود.
بیضه ها ارگانی با شکل بیضوی و اندازه حدود 234 سانتی متر و با حجم تقریبی 15 تا 25 سی سی (در یک فرد بالغ سالم) هستند که در داخل کیسه بیضهها (اسکروتوم) قرار دارند و وظیفه تولید اسپرم و هورمون مردانه را پس از رسیدن به سن بلوغ و تحت تاثیر هورمونهای مغزی بر عهده دارند.
کیسه بیضهها علاوه بر محافظت نسبی از بیضهها نقش مهمی در تنظیم دمای بیضهها به عهده دارد. چون کارکرد بهینه بیضه و تولید اسپرمها در دمای حدود 1 تا 2 درجه پایین تر از دمای بدن انجام میگردد، کیسه بیضه در مواجهه با گرما شل میشود و بیضهها را از بدن دور میکند و در مواجهه با سرما منقبض و بیضهها را به بدن نزدیک میکند.
یک شبکه وریدی در داخل بیضه وجود دارد که نقش مهمی در خنک کردن دمای خون جریان یافته در شریانهای بیضوی می شود.
توجه شود که در بیضه به جاي آن كه يك وريد واحد خون تيرة بيضه را به درون ناحيه تنه حمل كند، چندين وريد اين وظيفه را انجام مي دهند.
که اين وريدها با يكديگر شبكه اي را مي سازند كه در اطراف شريان بيضه بافته شده و «شبكه وریدی نيلوفري pampiniform venous plexus» و یا شبکه وریدی پیچاپیچ نام دارد.
علائم و نشانه های واریکوسل
واریکوسل معمولا منجر به بروز درد نمی شود، اما ممکن است هنگام انجام فعالیت های شدید و یا ایستادن های طولانی مدت درد داشته باشند و یا درد آنها تشدید شود، همچنین ممکن است دراز کشیدن و یا خوابیدن فرد به پشت کمتر شود.
معمولا خود افرد متوجه واریکوسل نمی شود، اما با معاینات فیزیکی تشخیص داده می شود.
با این حال، توصیه می شود در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه شود (در واقع این بیماران علائم مشترک بسیاری دارند که اغلب به آن بی توجه هستند).
- هر گونه تغییر در اندازه، شکل و ظاهر بیضه ها
- بزرگی و پیچ خوردگی رگ ها (سیاهرگ ها) درون کیسه ی بیضه که شبیه به یک کیسه ی کِرم می باشد (که با زور زدن بیشتر می شود).
- احساس سنگینی، گرفتگی و درد در پوست بیضه
- توده یا گره ای درون بیضه که درد ندارد
- یکی از بیضه ها بزرگتر یا سنگین تر از دیگری می باشد.
- دردی که هنگام ایستادن تشدید شده ولی با دراز کشیدن آرام می شود.
- کاهش تعداد اسپرم ها و مشکلات باروری
- دردی که پس از فعالیت های شدید بدتر می شود.
- دردی که با گرمای هوا تشدید می شود.
- تورم کیسه بیضه
علت و یا پاتوژنز واریکوسل
طناب منوی یا اسپرماتیک (spermatic cord) در دستگاه تولید مثلی مردانه، وظیفه انتقال خون را به درون و بیرون بیضه دارد.
با اینکه هنوز مشخص نیست که علت اصلی واریکوسل چیست، اما بسیاری از متخصصین معتقدند که واریکوسل زمانی شکل می گیرد که دریچه های رگ های درون طناب اسپرماتیک، مانع از جریان صحیح خون می شوند.
در نتیجه رگ ها برای جبران این مشکل، گشاد می شوند.
گشاد شدن رگ ها می تواند با مکانیسم هایی نظیر گرم شدن و یا کاهش اکسیژن رسانی به بیضه ها آسیب بزند.
احتمال وجود استرس های اکسیداتیو، عدم تعادل هورمونی و تجمع متابولیت های توکسیک نیز می تواند از علل ناباروی مردان در واریکوسل باشد.
عوارض واریکوسل
در برخی موارد، واریکوسل می تواند منجر به بروز عوارض هایی شود که شامل موارد زیر می شود.
- ناباروری:
مطالعات نشان می دهد که درصد ناباروری در مردان مبتلا به واریکوسل نسبت به مردانی که واریکوسل ندارند، بسیار بالاتر است.
بنابراین ناباروری یکی از جدی ترین عوارض واریکوسل می باشد.
البته هنوز دلیل آن به درستی مشخص نیست.
اما نظریه ای در این باره وجود دارد که علت را بالا رفتن دمای کیسه ی بیضه به علت تجمع خون، بیان می کند که می تواند منجر به کاهش تعداد و کیفیت اسپرم ها و در نهایت ناباروری شود.
حتی اگر یکی از بیضه ها مبتلا به واریکوسل باشد، ممکن است به دلیل تجمع خون در رگ های گشاد شده، دمای هر دو بیضه افزایش پیدا کند.
ناباروری اولیه به زمانی اطلاق می شود که زوجین بعد از دوازده ماه رابطه جنسی محافظت نشده، قادر به باروری نیستند.
- کوچک شدن بیضه:
آتروفی یا کوچک شدن بیضه، یکی دیگر از عوارض واریکوسل می باشد.
در صورتی که نوجوانی به یک واریکوسل بزرگ مبتلا شود، ممکن است بیضه های او به اندازه ی کافی رشد نکنند.
در این مواقع ممکن است پزشک صلاح ببیند که بیضه ها سالیانه اندازه گیری شوند.
با این حال بیضه ها ممکن است برای همیشه از حالت طبیعی خود کوچک تر بمانند که این نیز می تواند یکی از دلایل ناباروری باشد.
در واقع آسیب به لوله های تولید کننده اسپرم (که باعث حجیم شدن بیضه ها می شوند)، می تواند عامل کوچکی بیضه ها باشد.
در صورتی که این لوله ها آسیب ببینند، بیضه کوچک تر و نرم تر خواهد شد.
- بر هم خوردن تعادل هورمونی:
همزمان با واکنش سلول ها نسبت به افزایش فشار، تغییر هورمونی نیز اتفاق می افتد و باعث کاهش تولید تستوسترون و در نتیجه بصورت فیدبکی بالا رفتن سطح LH می شود.
واریکوسل ممکن است بر سطح تستوسترون نیز تاثیر بگذارد و باعث کاهش تولید تستوسترون در بیضه ها شود.
امروزه مشخص شده است که در واریکوسل بالغین بیمار دچار هایپوگونادیسم می شود و به همین علت در نوجوانان (adolescents) این احتمال وجود دارد که آنها هم ممکن است به این مشکل گرفتار بشوند که نیاز به بررسی های بیشتری در این زمینه داریم.
احتمال بروز واریکوسل در دوران بلوغ وجود دارد.
چاقی و اضافه وزن احتمال واریکوسل را کاهش می دهد.
